Zo bouw je zelf een (game) PC

Doorgaans zal je eerder reviews van kant-en-klare desktop pc's en laptops lezen op TechFi, maar deze keer gaat het over hoe je er zelf een bouwt. Ook al kan je zeer concurrerend geprijsde kant-en-klare game pc's kopen, zelf een pc bouwen heeft voordelen. Zo heb je meer controle over het budget en de balans van de samenstelling. Minstens zo belangrijk is de voldoening van iets gebruiken, dat je zelf in elkaar hebt gezet. Dat het niet heel ingewikkeld hoeft te zijn, laten we in dit artikel zien.

Zelf een PC bouwen: nadenken over game genres en geld

Vóór je een pc gaat bouwen, moet je eerst bedenken wát voor pc je gaat bouwen. Dat wordt bepaald door in elk geval twee zaken: wat wil je ermee gaan doen, en wat heb je te besteden. Het eerste bepaalt hoe je het tweede (je budget) verdeelt over de onderdelen. Voor games zal een aparte videokaart hoe dan ook vereist zijn, maar het game genre dat je voorkeur heeft, speelt een rol. Sommige games zijn grafisch veeleisender, terwijl andere ook een flink beroep op de processor doen. Als vuistregel kan je aanhouden dat strategie games vaker in de tweede categorie vallen, en first person shooters en action adventures eerder in de eerste. Maar het loont de moeite om zelf onderzoek te doen.

Je budget kan je natuurlijk alleen zelf bepalen. Hou er wel rekening mee, dat een pc bouwen geen goedkope aangelegenheid is. Een beetje processor kost een paar honderd euro, maar zeker de videokaart loopt al snel echt in de papieren. Die bepaalt rechtstreeks in welke kwaliteit je kan gamen; kwaliteit wordt in de eerste plaats bepaald door de resolutie: het aantal beeldpunten dat je monitor kan tonen, en de videokaart moet aansturen. Grofweg zijn dat full hd (1920x1080 pixels), qhd oftewel 1440p (2560x1440 pixels, pakweg 77% meer detail dan full hd) en 4k uhd (3840x2160 pixels, vier keer zoveel pixels als full hd). 

De specialisten van Tweakers maken geregeld een 'Best Buy Guide' voor precies die drie typen pc's. Momenteel kost het advies voor een full hd pc rond de 750 euro aan onderdelen, dat voor een qhd game pc zo'n 1150 euro en een 4k uhd exemplaar gaat ruim over de 2000 euro heen. Ons advies zou zijn om te gaan voor de middenklasse. Die levert een veel fraaiere ervaring op dan full hd, en biedt de flexibiliteit om héél veeleisende (toekomstige) games alsnog in een lagere resolutie - maar wel hogere kwaliteit te spelen, en tegelijk om sommige games in 4k ultra hd te spelen met wat water bij de wijn qua beeldkwaliteit. 

Bedenk wel dat alle genoemde bedragen exclusief monitor, muis, toetsenbord en headset (en/of speakers) zijn, en ook een Windows-licentie niet is inbegrepen. Met randapparatuur kan je het ook heel gek maken, maar reken op minimaal 250 euro voor een instap gaming monitor, muis, toetsenbord en headset. Voor iets dat past bij een qhd-pc, mag je eerder aan het dubbele denken.

Onderdelen kiezen om een PC te bouwen: processor, videokaart, moederbord, geheugen en opslag...

Vervolgens komt de lastigste stap van het pc bouwen: onderdelen kiezen. Voor sommige onderdelen is er gewoon heel veel keus (moederborden, geheugen, opslag), voor andere niet - maar die beslissing heeft wel invloed op andere keuzes. Met name de processor: ga je voor het bekendere Intel, of voor AMD? Techliefhebbers kunnen extreem uitvoerig over zijn, welke beter is. De online discussies hierover zijn... intens. Tegelijkertijd maakt het in de regel minder uit dan je zou denken. Zowel Intel als AMD bieden op elk prijspunt erg veel rekenkracht. Op moment van schrijven heeft AMD de betere kaarten voor gaming en productiviteit; hoe groot het verschil is, hangt erg van de toepassing af.

Voor de videokaart is de keuze eenvoudiger: in de regel zit je zowel goed met een kaart met een Nvidia als een AMD chip. AMD wint vaak op prijs-prestatieverhouding, zeker in de middenklasse, maar loopt nog altijd wat achter met zaken als raytracing. Belangrijk als je van eye candy houdt, anders wat minder. Dit is typisch zo'n punt waar je met budget kan schuiven: misschien wil je meer opslag en is de goedkopere videokaart dan handiger. Pakweg 90% van de markt gamet op Nvidia, dat is niet zonder reden. Nvidia steekt veel geld in samenwerking met gamesontwikkelaars en dat zie je wel terug in de games.

Naast processor en videokaart heb je een onderdeel nodig dat alles met elkaar verbindt: het moederbord. Daar is ontzettend veel keuze in, al zijn er nog maar een paar fabrikanten die deze maken. De belangrijkste zijn ASUS en MSI, daarnaast heb je nog Gigabyte en ASRock. Die eerste twee maken al meer opties dan je wilt. Zaken om op te letten zijn met name de aansluitingen achterop en uitbreidingssleuven op het bord zelf. Verder is het nooit handig het goedkoopste moederbord met de duurste processor te combineren. Het belangrijkste is uiteraard dat je een moederbord kiest met een zogeheten socket - processorvoet - die past bij je gekozen processor. 

Verder heb je uiteraard werkgeheugen en opslag nodig. Je moederbord en processor bepalen in grote mate wat voor werkgeheugen nodig is. Zowel ddr4 als ddr5 zijn nog gangbaar, bij de nieuwere processors is ddr5 doorgaans de gewenste keuze. Gezien de toekomst - stel dat je over drie jaar nog wat geheugen wilt bijprikken - is het ook handig daarvoor te kiezen. Ddr4 zal dan minder voorkomen en mogelijk duurder zijn.

... en koeling, behuizing en voeding

Dan is koeling van belang: processors worden heet. Je kan kiezen tussen lucht- en waterkoeling. De eerste werkt met een groot koellichaam dat je rechtstreeks op de processor plaatst; een ventilator (of twee) blaast er doorheen om warme lucht af te voeren. De tweede werkt met een radiator gevuld met vloeistof, die via twee slangen langs een kleiner koellichaam op de processor loopt om warmte af te voeren. In theorie kan een waterkoeler meer warmte afvoeren, maar is wat bewerkelijker om te installeren. In de regel zijn de startprijzen voor luchtkoelers ook lager, al kan je aan beide ook honderd euro of meer kwijt zijn.

Ten slotte heb je een behuizing nodig om alle onderdelen in te stoppen, en een voeding om alles van stroom te voorzien. Bij de behuizing is het belangrijk dat je let op de binnenmaten. Hij moet groot genoeg zijn om ruimte te bieden aan je gekozen koeler, videokaart en voeding. Behuizingfabrikanten geven de hiervoor beschikbare ruimte vrijwel altijd netjes op. Bij de voeding is het vooral essentieel niet de goedkoopste optie te nemen. Let op de zogeheten 80Plus certificering, die is er in brons, zilver, goud, platinum en titanium. Het verschil zit in de efficiëntie: hoe minder energie verloren gaat als warmte, hoe minder de ventilator hoeft te draaien en hoe stiller de voeding is. En het scheelt op je energierekening, al is de winst boven 'Gold' te klein om je druk over te maken.

We zouden het bijna vergeten, maar kleurrijke zogenaamde rgb-verlichting vinden veel pc gamers mooi. De mate waarin die aanwezig is en samenwerkt hangt erg af van de gekozen onderdelen - en kan de prijs flink opdrijven. Het voert wat te ver daar hierop in te gaan. De genoemde Best Buy guides van Tweakers zijn een goed startpunt als je je niet al jaren in de computeronderdelen verdiept. Alleen over rgb-verlichting melden die in de regel niet zoveel. Er moet iets blijven om zelf uit te zoeken!

Stap 0: alles bij de hand?

Voor je écht aan de slag gaat, is het handig alles  bij de hand te hebben. Zorg dat je de onderdelen uit de verpakking haalt en controleer dat je alle vereiste schroefjes hebt. Die zitten in de regel bij de behuizing. Let er ook op dat je een geschikte schroevendraaier hebt. Een kleine standaard kruiskop zal voor eigenlijk alles wel voldoen. Verder kan je overwegen om jezelf te beschermen tegen statische elektriciteit. Een ontlading kan korte metten maken met gevoelige onderdelen. Aan de andere kant is dat geen enorm risico, zolang je niet met je wollen trui en wollen sokken op een kunststof tapijt staat te monteren. De kat mag ook even uit de buurt blijven. Voor het monteren is een anti-statische ondergrond wel fijn om te hebben, maar een houten tafel werkt ook. Of de doos van het moederbord. 

Heb je alle onderdelen bij elkaar, dan kan je beginnen!

PC bouwen stap 1: moederbord, processor, geheugen, m.2 SSD en koeling

Het is handig om bij het pc bouwen kleinere onderdelen direct op het moederbord te monteren, vóór je dat in de behuizing plaatst. Dat zijn de processor, het werkgeheugen en m.2 ssd's. Alle plaats je rechtstreeks op de printplaat in de daarvoor bestemde voeten en sleuven.

De exacte volgorde maakt niet heel veel uit; als het moederbord allerlei grote koellichamen heeft waaronder je zaken als opslag moet monteren, kan je die het beste eerst aanpakken. Koellichaam eraf schroeven, eventuele beschermende folie verwijderen, ssd in de m.2 sleuf steken (in ons geval de onvolprezen Samsung SSD 990 Pro 4TB), vastschroeven en koellichaam terugplaatsen. Modernere - en duurdere - moederborden hebben vaak handige alternatieven voor de microscopisch kleine m.2 schroefjes. Zo ook het ASUS ROG Strix Z790-E Gaming WiFi exemplaar dat wij gebruiken.

Vervolgens kan je de processor plaatsen. Dat is een secuur werkje, want de processorvoet bevat honderden hele kleine metalen pinnetjes, die heel makkelijk kunnen verbuigen. Dat is zowel zo bij AMD-processors, als bij de Intel Core i9-14900K die je in deze workshop terugziet. De bedoeling is de processor er rechtstandig opleggen en de sluiting van de voet vervolgens het 'werk' te laten doen van het vastzetten. De juiste oriëntatie is te zien aan de onder- en bovenkant van de processor; een indicatiepuntje of hoekje en/of uitsparingen zorgen ervoor dat deze maar op één manier goed in de voet kan liggen.

Daarna kan je het werkgeheugen plaatsen. In de handleiding van het moederbord staat welke sleuven je moet gebruiken voor de - doorgaans - twee modules die je plaatst. Raadpleeg die dus eerst. Voor deze workshop kregen we van Kingston een heel fraai - en snel - setje Kingston Fury Renegade geheugen, met een snelheid van 7200 MT/s.

Tenslotte de koeling. Of je bij het pc bouwen nu voor water- of luchtkoeling kiest, in beide gevallen zullen de eerste stappen doorgaans hetzelfde zijn. Volg de instructies van de koelerfabrikant. In de regel begin je met een frame plaatsen onder het moederbord, met een corresponderende constructie rondom de processorvoet. Op dat frame schroef je vervolgens het koellichaam vast. Denk eraan de kabeltjes van de koeling op de hiervoor bestemde aansluitingen op het moederbord (de 'headers') te plaatsen. Zo gezegd, zo gedaan met onze be quiet! Silent Loop 2 360.

PC bouwen stap 2: in de behuizing plaatsen van moederbord...

Vervolgens kan je het moederbord in de behuizing monteren. Om dat te vereenvoudigen, is het handig de behuizing eerst zo toegankelijk mogelijk te maken. Dat doe je door de zijpanelen te verwijderen en indien mogelijk ook het bovenpaneel. Het voorpaneel zit vaak vast, en de meeste moderne pc's hebben geen ruimte meer om hier iets in te monteren (zoals een optische drive). Verwijder ook stoffilters en eventueel ventilatoren die in de weg zitten. Check ten slotte of de zogeheten 'risers' waar het moederbord op moet rusten, zijn voorgemonteerd. Bij sommige kasten is dat zo, bij andere niet. Zo niet, plaats deze dan eerst op de bestemde plekken in de moederbordplaat.

Voor je het moederbord in de kast zet, moet je nog het zogeheten IO-shield in de kast bevestigen. Dat verschilt per moederbord en is dan ook daarbij inbegrepen. Er zijn ook moederborden, waarin het is geïntegreerd - dan is het dus niet nodig een apart plaatje te bevestigen. Bij de ROG Strix Z790-E Gaming WiFi is zo'n geïntegreerde IO-shield aanwezig.

Heb je dat afgevinkt, dan kan je het moederbord op z'n plek leggen. Dat kan maar op één manier, zodat de schroefgaten precies boven de risers in de behuizing vallen. Zet het vast met schroeven in deze gaten.

...waterkoeling (optioneel)...

Koos je voor luchtkoeling, dan kan je dit overslaan. Bij waterkoeling moet je de radiator vastzetten in de behuizing. Het eenvoudigste is doorgaans recht boven de processor, tegen de bovenkant van de behuizing aan. Soms is aan de voorzijde de enige mogelijkheid, wat consequenties heeft voor de oriëntatie van het koellichaam op de processor. Controleer dat dus van te voren. 

De handleiding van je koeler heeft de details, maar doorgaans schroef je de radiator tegen de behuizing aan, met de fans aan de binnenkant, die door de radiator naar buiten blazen en zo warme lucht afvoeren. Als je twijfelt over de blaasrichting van een ventilator: de 'mooie' kant is altijd de aanvoerkant, de 'lelijke' blaast lucht weg.

... en videokaart

Met moederbord en processorkoeling op z'n plek, is het tijd voor de videokaart. In ons geval, de MSI Geforce RTX 4070 Ti Gaming Trio. Hiervoor moet je tegenwoordig altijd wel twee, en vaak drie 'slotplaatjes' verwijderen uit de behuizing. De videokaart bevat een corresponderend aantal van die plaatjes, die op dezelfde plek terecht komen. 

Je prikt de videokaart in de primaire PCI-e sleuf. Dat is altijd de bovenste. Een klikmechanisme houdt de kaart op z'n plek aan de achterkant. Wil je hem alsnog even verwijderen, dan moet je dat gebruiken om hem weer los te koppelen. Ga niet zo maar aan de kaart trekken: dat is niet goed voor kaart en moederbord. Aan het andere uiteinde zet je de videokaart vast met schroeven. Dat zijn vaak zogeheten 'duimschroeven' die je zonder schroevendraaier kán vastzetten - in de praktijk is mét meestal eenvoudiger. Er is gewoon niet zoveel plek voor vingers tussen videokaart en kastrand.

Moderne videokaarten zijn groot en zwaar. Ze oefenen veel druk uit op het moederbord. Om die reden is vaak een drager meegeleverd om ze extra te ondersteunen. Hoe die eruit ziet, kan verschillen. In ons geval moesten we 'm vastzetten aan de slotplaatjes, soms is het meer een soort pilaar. Hoe dan ook een goed idee om deze te gebruiken. 

In principe ben je zo klaar, maar het kan uiteraard dat je méér wilt monteren. Zoals meerdere 2,5 inch ssd's, 3,5 inch harde schijven of nog een insteekkaart. Dit is het moment om dat te doen!

PC bouwen stap 3: de voeding en bekabeling

Zijn alle onderdelen geplaatst, dan is het tijd om die te voorzien van bekabeling voor stroom en data. In ons voorbeeld, vooral stroom. Heb je extra harde schijven geplaatst, dan zijn daarvoor bestemde datakabels ('sata'-kabels) nodig. Ook moet je nog zaken verbinding als de aansluitingen op de voorzijde van de behuizing (soms ook bovenop of aan de zijkant geplaatst: usb en audio, in elk geval). 

Hoe dan ook hebben je moederbord en videokaart stroom nodig. Dat begint met het plaatsen van de voeding. Heb je gekozen voor een modulaire voeding met losse kabels, zoals de be quiet! Straight Power 1200W die we voor dit artikel gebruiken, dan helpt dat om de kabels in de pc beheersbaar te houden. Wel moet je ze uiteraard met de voeding verbinding. In elk geval zal je een 24-pins atx-stekker nodig hebben, een (of twee) 8-pins cpu-stekkers en een, twee of meer 6- of 8-pins peg (pci-express graphics) voedingskabels. Sluit die aan voor je de voeding in de kast steekt.

Veel behuizingen hebben een apart frame om de voeding te bevestigen, zodat je deze vanaf de achterkant kan monteren. Zo ook onze be quiet! Shadow Base 800 DX. Schuif de voeding met kabels in de behuizing en zet hem vast. 

Vervolgens is het zaak de kabels naar de aansluitpunten te leiden. Waar mogelijk via de achterkant van het moederbord, zodat ze niet in het zicht zitten: de meeste kasten komen met een glazen venster, waardoor je het binnenwerk van je pc kan bewonderen. Dat moet er dan wel netjes uitzien. Vandaar de nobele kunst van het kabelmanagement. Zeker de cpu-kabel kan priegelen zijn, want die moet vaak net in een moeilijk bereikbaar hoekje uitkomen. Als het heel lastig is, kan je die ook eerst in het moederbord prikken, en dan later in de voeding. Al kan dat ook uitdagend zijn...

Het is een klusje dat eenvoudiger wordt voor wie het vaker heeft gedaan. Kabelbinders en tie-wraps helpen om kabels bij elkaar te houden en wirwar te voorkomen. Als er een zogeheten fan hub aanwezig is - een printplaatje, meestal achter het moederbord, om ventilatorkabels aan te sluiten: gebruik die. Sluit anders de ventilatoren van de behuizing aan op de daarvoor bestemde 'headers' op het moederbord.

En vergeet de headers voor de knopjes niet: power, reset (indien aanwezig, steeds minder), eventueel een hdd-activiteitsledje. Zonder de power-header is het lastig de pc aan te zetten. Heb je alle kabels aangesloten en op hun plek vastgezet, dan is het tijd de behuizing weer te voorzien van stoffilters en panelen. 

PC bouwen stap 4: aansluiten, opstarten en besturingssysteem installeren

De laatste stap is de spannendste: werkt het allemaal? Als je de instructies hebt gevolgd, zal dat meestal zo zijn. Zo niet... dan volgt een proces van controleren en foutcodes uitlezen van het moederbord. Daar zit meestal een eenvoudig schermpje op dat met getallen en letters kan aangeven of en wat er niet werkt. Maar zoals gezegd, dat zijn de uitzonderingen.

De beste test of alles werkt, is nog altijd een besturingssysteem installeren. Kan je Windows of Linux installeren? Dan zal het met het geheugen ook wel goed zitten. 

Daarvoor zijn uiteraard een monitor, toetsenbord en muis vereist. Misschien heb je die tegelijk met je systeem gekocht, misschien hergebruik je oudere exemplaren. In dat laatste geval kan je direct beginnen met wat alle PC gebruikers verbindt: sparen voor upgrades en verbeteringen! En uiteraard reviews lezen om de juiste spullen te kopen. Daarvoor zien we je ook graag terug op TechFi - binnenkort kan je hier meer lezen over het upgrade van processor, moederbord en geheugen, want de Core Ultra 200S ligt hier al klaar!