Intel Core Ultra 200S brengt een grote verbetering - maar is het de juiste?

Er is op moment van schrijven veel te doen over Intel en dan met name de winstgevendheid van het bedrijf. Die zou bleek afsteken bij de prestaties van Nvidia en in zekere zin ook AMD, en de verwachte technische verbeteringen komen niet snel genoeg. Tegelijkertijd gaat het bedrijf gewoon door met wat het sinds jaar en dag doet: met de regelmaat van de klok nieuwe processors uitbrengen. Intel Core Ultra 200(S), codenaam Arrow Lake, moet een significante verbetering in efficiëntie naar de desktop brengen. Omdat Arrow Lake na de specialistische en geavanceerde Lunar Lake processors komt, voelt het minder spannend. Toch is het de grootste vernieuwing sinds Intel in 2021 met de 12e generatie Core zijn processors fundamenteel op de schop nam.

Intel Core UItra 200S: een introductie in woelige tijden

Voor wie Intel en de markt langer volgt, is alle ophef rond de financiële positie van het bedrijf opmerkelijk. Nog altijd heeft afgerond 100 procent van de grote ('enterprise') bedrijven vrijwel uitsluitend werkplekken en bovenal laptops met Intel processors. En ook al neemt AMD's aandeel in de desktop- en servermarkt toe, het merendeel van 's werelds cloud draait op Intel. Ook met ARM-kapers op de kust is Intel zo veel groter dan die concurrentie, dat het gejeremieer van aandeelhouders weinig sympathie behoeft. Als ondergetekende geen techjournalist was en wél in een positie verkeerde om Intel-aandelen te kopen, zou hij dat juist nu zeker doen.

Tegelijkertijd is het ontegenzeggelijk zo dat Intel, jarenlang toonaangevend op het vlak van technische innovatie, juist op dat punt worstelt. De overstap naar een 10 nanometer productieprocedé duurde zes jaar in plaats van de geplande twee jaar. En hoewel Alder Lake een paar jaar later een grote stap vooruit was, bleek de nieuwe architectuur niet heel geschikt om door te ontwikkelen. De 13e en 14e generatie lieten beperkte vooruitgang zien, terwijl de processors snel tegen hun limieten qua warmteproductie opliepen. Om over de problemen met de K-varianten van die generaties maar te zwijgen...

Parallel aan die 14e generatie was Meteor Lake (de basis voor Core Ultra Series 100) een hoogstandje qua architectuur en opbouw - maar het kwam ook met teleurstellingen. Zo was de snelste Core Ultra processor langzamer dan de snelste '14e generatie Core' op basis van Raptor Lake Refresh. En ook Meteor Lake processors worstelen met een relatief hoog stroomverbruik. 

Dat maakte de nadruk van de Qualcomm Snapdragon Elite X processors op accuduur extra pijnlijk. Met Lunar Lake weet Intel daar weerwoord aan te bieden, maar deze architectuur belandt in slechts een deel van de volgende generatie Core Ultra processors. Een klein en relatief duur deel. Hoe Core Ultra 200 verder wordt ingevuld, wordt vandaag een stukje duidelijker. De Arrow Lake architectuur vormt de basis voor Core Ultra 200S, de processors die in de desktop pc's en high-end laptops van 2025 gaan belanden. Hier doen we de voornaamste kenmerken uit de doeken.

Intel Core Ultra 200S: meer dan Meteor Lake voor de desktop

Op een evenement voorafgaand aan IFA dit jaar lichtte Intel een tipje van de sluier op. Met Arrow Lake belooft het 30% minder stroomverbruik, 10% hogere prestaties en een verdubbeling van de grafische prestaties in vergelijking met de 14e generatie Intel Core. Hiervoor gebruikt het een opbouw van de processor die sterk doet denken aan die van Meteor Lake. Die architectuur vormt de basis voor de Core Ultra Series 100 processors, die alleen voor laptops verschenen. Is Arrow Lake daarmee 'Meteor Lake voor desktops'? In zekere zin wel, maar in veel opzichten is het ook meer dan dat. De tijd heeft niet stilgestaan het afgelopen jaar, en Arrow Lake komt dan ook met diverse verbeteringen.

Tegelijkertijd is de erfenis van Meteor Lake heel zichtbaar in de lijst met functies en mogelijkheden van de nieuwe processors. Zeker met Lunar Lake in het achterhoofd zorgt dat voor gefronste wenkbrauwen. Zo is de ingebouwde videokaart geen Xe2 (Battlemage), maar een variant op de Xe (Alchemist) uit Meteor Lake. Geen geïntegreerde WiFi 7, maar WiFi 6E. En misschien de grootste teleurstelling na een jaar AI hype: een 'NPU3' processor voor lokale AI-berekeningen, in plaats van de veel krachtiger NPU4 uit Lunar Lake. 'Loaded with the latest', zoals Intel claimt, is niet heel accuraat.

Vermoedelijk zullen veel publicaties en pratende hoofden dat benadrukkken. Toch zou dat geen recht doen aan wat Intel wél ter tafel brengt. In de eerste plaats compleet nieuwe, aanzienlijk krachtiger rekenkernen. Dezelfde als in Lunar Lake, waarmee ook Arrow Lake het concept van HyperThreading (simultaneous multiprocessing, smt) loslaat. Anders dan in Lunar Lake betekent dat géén reductie van het aantal rekenkernen. Het topmodel Core Ultra 200 krijgt er evenveel als het topmodel van de 14e generatie Core:  8 P(restatie)- en 16 (E)fficiëntie. Het nieuwere topmodel kan wel minder threads (taken) gelijktijdig afhandelen: 24 in plaats van 32. 

Die afname in het aantal threads moet gecompenseerd worden door de krachtiger rekenkernen zelf. Arrow Lake krijgt dezelfde P- en E-architecturen als Lunar Lake, respectievelijk Lion Cove en Skymont. Vergeleken met de P-kernen uit de 14e generatie moet Lion Cove gemiddeld een kleine 10% verbetering bieden. De E-kernen daarentegen maken een enorme sprong, van 32% tot zelfs 72%, afhankelijk van het type berekening. Dat is voor single-threaded taken; voor multi-threaded is het 32% tot 55%. Dankzij de nieuwe rekenkernen moeten Core Ultra 200 processors ook bij een veel lager verbruik hogere prestaties vertonen dan de 14e generatie Core.

Core Ultra 200 processors nemen ook een andere verbetering van Lunar Lake over. De taakverdeling via Thread Director verloopt nu anders, waardoor de (veel) krachteriger E-cores meer werk kunnen oppakken. De P-cores gaan pas aan de slag als dat echt nodig is. Bijvoorbeeld voor games. De nieuwe processors komen met een verbeterd model om te voorspellen welke taken waar gepland moeten worden en kunnen beter terugkoppelen naar het besturingssysteem welke bronnen beschikbaar zijn en welke belast worden. Daarnaast krijgt Core Ultra 200 meer Level 2 cache per P-core en ondersteuning voor sneller werkgeheugen.

Arrow lake biedt op zijn best een bescheiden prestatiewinst...

Kort voor publicatie van dit artikel gaf Intel meer inzicht in de te verwachten prestaties van de Core Ultra 200S. Van een grote sprong is geen sprake. Intel rept van een toename van 15% in multithreaded performance, oftewel prestaties bij toepassingen die alle rekenkernen gelijktijdig kunnen benutten. Tegelijk is de beloofde toename in single-threaded prestaties slechts 8% in vergelijking met de 14e generatie Core. Het topmodel Arrow Lake processor, de Core Ultra 9 285K, moet in single-threaded berekeningen 4% sneller zijn dan het topmodel van AMD, de Ryzen 9 9950X. Dat is geen verschil dat je in de praktijk zou merken.

In games moeten de prestaties vergelijkbaar zijn met de 14e generatie Core, maar gemiddeld genomen geeft Intel zelf al toe dat die 5 procent lager uitvallen. Vergeleken met de concurrentie lijkt Intel het wat beter te doen in games die zwaar op de processor leunen, en minder in games die meer van de videokaart vragen. De vergelijking met zogeheten content creation software valt iets positiever uit. Niet vreemd, want die is vaak multithreaded. Toch is ook hier lang niet altijd sprake van winst. Intel toont vooral sterk hogere prestaties bij zaken die te maken hebben met het encoderen en decoderen van video. Dat is iets waar het traditioneel heel sterk in is, maar wat ook leunt op een klein en specifiek deel van de processor. 

...en een enorme sprong in prestaties-per-watt

Wie puur hoopte op een snellere processor, of een forse nieuwe stap in de concurrentiestrijd met AMD, komt bedrogen uit. Toch heeft Arrow Lake een indrukwekkend wapenfeit: alle genoemde prestaties behaalt het met een veel lager energieverbruik dan de 14e generatie. In Cinebench 2024 belooft Intel gelijke prestaties bij de helft van het verbruik.

Ook in games moet het verbruik veel lager liggen, terwijl zoals geschreven de prestaties vergelijkbaar zijn met die van de 14e generatie. De genoemde processorintensieve titels presteren niet alleen beter, maar verbruiken ook veel minder.

Het lagere verbruik gaat hand in hand met minder warmteproductie  - en dus minder noodzaak tot extreme koeling. Bij de 14e generatie was het een gegeven dat die op maximale belasting bijna niet te koelen viel, met een terugval in prestaties tot gevolg. Bij de Core Ultra 200S processors zou dat geen probleem meer moeten zijn. Gemiddeld moeten deze processors 15 tot 17 graden koeler blijven.

AI PC - maar geen Copilot+ PC - op de desktop

Met zo'n bescheiden prestatiewinst - los van de zeker niet bescheiden zuinigheidswinst - is het niet gek dat Intel extra hard op de AI-trom slaat. Arrow Lake processors worden de eerste desktop cpu's met een ingebouwde neural processing unit oftewel npu. Daarmee komt die ook beschikbaar voor gaming en workstation laptops, maar daarover meer verderop.

Dit is dezelfde npu die ook in Meteor Lake zat, met een rekenkracht van 13 'tops'. Dat steekt bleek af bij de 40+ tops npu's van de mobiele chips van Qualcomm, AMD en, jawel, Intel bij Lunar Lake. Bovenal roept het de vraag op, wat Microsoft gaat doen met 'Copilot+' op de desktop. Daarvoor is op moment van schrijven immers een minimum npu-rekenkracht van 40 tops vereist.

Desgevraagd laat Microsoft ons weten dat de Copilot+ vereisten op dit moment ongewijzigd zijn. Op het eerste gezicht lijken de verschillen in mogelijkheden tussen een 'Copilot+ PC' en een 'Windows 11 PC' zoals Microsoft dat noemt beperkt. Nadere bestudering laat zien dat de tweede categorie niet alleen de 'Recall'-functie geheel moet missen, maar op andere vlakken veel minder kan.

Dat is best een vraagstuk, want Microsoft propageert Copilot+ PC's als de toekomst van de pc - een toekomst die vooralsnog voorbij lijkt te gaan aan desktopgebruikers in 2025. Intel kijkt er uiteraard anders tegenaan, en benadrukt een prestatieverbetering tot 50% in creatieve toepassingen. 

Een verbeterde, maar basale videokaart

De geïntegreerde videokaart oftewel igpu van desktop processors is zelden iets om lang bij stil te staan. Logisch ook wel, want kantoor-pc's hebben niet veel nodig, terwijl in game pc's een aparte videokaart de standaard is en blijft. Er is geen reden voor Intel om het grafisch geweld van Lunar Lake naar Arrow Lake te brengen. 

Toch voelt de igpu van Arrow Lake voor desktops, hoe zullen we het vriendelijk zeggen, erg basaal. We kunnen het er lang of kort over hebben, maar de ingebouwde videokaart van Core Ultra 200S is feitelijk half zo krachtig als die van Meteor Lake. Wel moet hij twee keer zo snel zijn als die van de 14e generatie Core. Voor AI-rekenwerk komt het neer op tot 8 tops. Ter vergelijking: de Lunar Lake igpu haalt 67 tops.

Ook op het vlak van de media en display engines houdt Arrow Lake geen gelijke tred met Lunar Lake. Dit zijn respectievelijk het deel van de processor dat verantwoordelijk is voor decoderen en encoderen van video, en het deel dat het beeld naar een aangesloten beeldscherm verzendt. Zo is er geen ondersteuning voor H.266 (VVC). Aan de andere kant kan Core Ultra 200 wel vier (versus drie bij Lunar Lake) beeldschermen aansturen. Ook is er ondersteuning voor HDMI 2.1 én DisplayPort 2.1, zaken die bij 14e generatie Core nog afwezig waren.

Opvallend genoeg heeft Intel voor een bepaalde klasse laptops van volgend jaar wél een krachtiger igpu in petto. Arrow Lake-H is op grafisch vlak een héél ander verhaal.

Arrow Lake-H: Core Ultra 200 voor high-end laptops

Voor desktops zal Core Ultra 200S vermoedelijk 'full stack' zijn: van instap kantoor-PC tot high end gaming desktop krijgt Arrow Lake aan boord. Voor laptops lijkt Core Ultra 200 meer een soort lappendeken te worden. Bekend inmiddels is Core Ultra 200V, de processors op basis van Lunar Lake. Die komen terecht in lichte, maar relatief krachtige laptops met een lange accuduur. 

Voor het andere uiterste, gaming laptops en workstations, zullen op Arrow Lake gebaseerde processors verschijnen. Opmerkelijk genoeg plant Intel een aparte variant, Arrow Lake-H, voor krachtige laptops waar denkelijk géén aparte videokaart in moet komen. Arrow Lake-H verschilt in een paar opzichten van Arrow Lake. De belangrijkste daarvan is die ingebouwde videokaart.

Voor Core Ultra 200H processors zal deze namelijk voorzien zijn van XMX engines. Kort voor Xe Matrix Extension Engines zijn de circuits die gespecialiseerd zijn in matrixberekeningen. Zoals games als AI-taken hebben daar veel profijt van. Voor die laatste toepassing claimt Intel een rekenkracht tot 77 tops: nog iets krachtiger dan de gpu in Lunar Lake. Afgezien daarvan is de Xe-videokaart in Arrow Lake-H twee keer zo krachtig als die in de regulier Arrow Lake, vergelijkbaar dus met die van Meteor Lake. Alleen beschikte die generatie niet over XMX, wat dus een fors verschil oplevert. 

De keuze zo'n krachtige igpu te bieden voor Arrow Lake-H is opmerkelijk. Voor AI-rekenwerk is een igpu minder efficiënt dan een npu, maar ook Arrow Lake-H krijgt dezelfde NPU3 waar Meteor Lake en desktop Arrow Lake over beschikken. Toch benadrukte Intel bij de initiële bespreking van Arrow Lake-H puur de AI-rekenkracht van de videokaart. Het maakt ons benieuwd naar wat voor soort laptops deze processors in moeten gaan belanden.

Naast de krachtiger videokaart krijgen de Arrow Lake-H processors wél WiFi 7 en Bluetooth 5.4. Meer informatie over Arrow Lake-H moet op een later moment volgen.

Dit zijn de eerste Intel Core Ultra 200 processors

Traditiegetrouw begint Intel met de introductie van de nieuwe generatie processors met de krachtigste en overklokbare K- en KF-modellen gericht op gamers. Op het vlak van overklokken belooft Intel overigens de nodige verbeteringen, waaronder een optie de kloksnelheid in kleinere stapjes te verhogen. In welke mate het mogelijk zal zijn het verbruik te laten oplopen en welk perspectief dat biedt voor hogere prestaties, is grotendeels gissen. Op basis van de dia's van Intel lijkt de 15% hogere prestaties vergeleken met de 14e generatie ook bij hoger verbruik stand te houden.

Core Ultra is inmiddels als term ingeburgerd in de laptopwereld, waardoor je bijna zou vergeten dat iedereen die louter naar desktops kijkt, alsnog even moet gaan wennen. Zoals eerder geschreven heeft Intel de 'generatie' en 'i' losgelaten in de naamgeving. In plaats daarvan gaat het nu over 'Series', terwijl de type-aanduidingen drie in plaats van vier cijfers tellen. In elk geval tot de 10e 'Series' er is, allicht.

Hoe dan ook zijn er vooralsnog welgeteld maar vijf nieuwe processors. Twee daarvan zijn ook nog eens varianten zonder videokaart (te herkennen aan de F in de typeaanduiding), waarmee het eigenlijk om maar drie modellen gaat. De Intel Core Ultra 9 285K is het topmodel, en krijgt geen F-variant. De Core Ultra 7 265K(F) moet het doen met 4 cores minder en een marginaal lagere topsnelheid, terwijl de Core Ultra 5 245K(F) maar liefst 10 cores minder heeft dan het topmodel, en een halve gigahertz minder klokt.

Vooralsnog communiceert Intel alleen prijzen in dollars, maar in de regel kan je het dollarteken gewoon door een euroteken vervangen. De Core Ultra 9 kost hetzelfde als de Core i9-14900K, de Core Ultra 7 en 5 vallen marginaal goedkoper uit dan hun tegenhangers uit de 14e generatie. 

Conclusie

Core Ultra 200S lijkt in veel opzichten op Meteor Lake, en dat bleek een zwaard dat aan twee kanten snijdt. Enerzijds een technisch hoogstandje met veel innovatie voor een enkele generatie. Die innovatie zit wel vooral in nerdy aspecten (zoals opbouw, productie en architectuur) die niet per se voor iedereen tot de verbeelding spreken. De voornaamste verbetering is het lagere verbruik. Dat liep met Raptor Lake (Refresh) ook wel de spuigaten uit. Anderzijds lijkt de vooruitgang in prestaties relatief beperkt, terwijl specifiek bij gaming zelfs sprake is van een achteruitgang. Vermoedelijk had Intel een grotere stap kunnen maken, maar dat was dan ten koste gegaan van het verbruik.

Het is de vraag of de gekozen balans de juiste is om kopers te verleiden. Vermoedelijk zal Intel met 'dezelfde prestaties voor de helft van het verbruik' vooral de harten van IT-beheerders harder laten kloppen. Maar dat is niet de doelgroep van de overklokbare K-processors die het nu aankondigt. Juist die doelgroep zal minder malen om verbruik en vóór alles naar prestaties kijken.

De ironie is, dat als Intel strenger was geweest met de implementatie van Raptor Lake processors, het beeld anders was geweest. De 13e en 14e generatie zou dan minder hebben gepresteerd, en de problemen met de K-serie processors waren er dan vermoedelijk niet geweest. Die zijn naar verluidt te wijten aan afwezige begrenzingen, die voor laptopprocessors wél altijd verplicht zijn. Voor Core Ultra 200S gelden die begrenzingen wél, wat het prestatiepotentieel iets beperkt. Bovenal kiest Intel er wijselijk voor om het verbruik en de warmteontwikkeling van de nieuwe generatie binnen de perken te houden, wederom met een beperking van de prestaties tot gevolg. 

Hiermee vormt Core Ultra 200S niet alleen een nieuwe generatie, maar ook een noodzakelijke correctie op eerder beleid. Dat ontneemt deze processors wellicht enige glans, wat jammer is. Daarnaast spelen de ontwikkelingen op AI-gebied een rol. Microsoft en Qualcomm hebben een norm gezet voor 'noodzakelijke' npu-prestaties, waarin Intel met Lunar Lake ook is gegaan. Dat die norm door de Arrow Lake npu niet wordt behaald, komt niet sterk over.

Los van al deze context brengt Intel alsnog een indrukwekkend staaltje van processortechniek, zowel qua constructie als architectuur, naar de desktop. Bovendien is de vergelijking met de voorgaande generatie maar een deel van het verhaal. De meeste mensen upgraden niet elk jaar. Wie drie tot vijf jaar geleden voor het laatst een nieuw systeem kocht, mag een indrukwekkende stap vooruit verwachten. 

Ga maar na: in 2019 bracht het topmodel Comet Lake, de Core i9-10900K, 10 rekenkernen (met 20 threads) en een maximale kloksnelheid van 5,3 GHz bij een verbruik van 125 watt. Met eenzelfde verbruik brengt de Core Ultra 9 285K 24 rekenkernen (met evenveel threads) en een maximale kloksnelheid van 5,7 GHz. Dat staat nog los van een aanmerkelijk krachtiger videokaart en een aparte npu, om niet te spreken over zaken als geïntegreerde Thunderbolt 4 en WiFi 6E.

Het is niet de manier waarop de meeste hardware liefhebbers naar Arrow Lake zullen kijken. Deze architectuur komt meer tot zijn recht met een langetermijn perspectief. Dat geldt denkelijk voor meer ontwikkelingen bij Intel, en het is te hopen dat de aandeelhouders het bedrijf de kans geven de geplande strategie voort te zetten. Voor Arrow Lake zullen er ongetwijfeld genoeg afnemers zijn, al geldt dat vermoedelijk eerder voor de nog te verschijnen 'gewone' varianten (en de S- en T-versies). De IT-inkopers moeten dus nog even wachten.

Wie nu al een Core Ultra 200 processor voor de desktop wil kopen, moet dat ook. Vanaf 24 oktober kan je ervoor naar de winkel. Of we dan iets kunnen melden over de prestaties en het verbruik, moeten we vooralsnog afwachten.